Wartości bez katolicyzmu bazą odnowy?

O wartościach

W poprzedniej notce napisałem, że katolicyzm nie może być fundamentem odnowy Polski. Było trochę merytorycznych uwag, ale było też sporo standardowych zastrzeżeń.

Skoro napisało się tamto, to teraz trzeba  dokonać  wyjaśnień.

Pierwszym stwierdzeniem, nie podlegającym zmianie to, że bazą odnowy musi być etyka, czyli stały, jednoznacznie rozumiany, system wartości.

Jak ma się to do katolicyzmu, który z takim stałym systemem wartości jest utożsamiany? Jak już pisałem. U podstaw polskości i katolicyzmu leżą te same wartości, acz występują minimalne różnice w ich rozumieniu. Może nie tyle różnice, co niepełne ich określenie.

Mamy dwa przykazania miłości – i te przykazania są odniesieniem dla chrześcijaństwa. Ale już w Ewangelii jest wskazana różnica – nie jest określone, kto  jest bliźnim.

Owszem, jest odniesienie do Samarytanina, ale nawet to wskazuje na poszukiwanie  „bliźniego” wśród innych ludzi.

Należy zaznaczyć, że brak jest ograniczenia traktowania jako „bliźnich” innych przejawów istnienia. Takiego ograniczenia nie ma –  acz negatywnie w wymowie, świadczy o tym potraktowanie przez Chrystusa drzewa figowego.

W sumie, można twierdzić, że w chrześcijaństwie, a tym samym i katolicyzmie, dopiero tworzone jest rozumienie pojęcia „bliźni”. I trzeba dodać, że nie ma zbyt dużo rozważań na ten temat.

Tymczasem wśród Słowian , acz pojęcie „bliźni” nie funkcjonowało, to wszelkie relacje społeczne bazowały na pozytywnym stosunku do całej otaczającej rzeczywistości. Świadczy o tym kult drzew, rzek, czy miejsc i form przyrody nieożywionej. Niby są to przejawy „pogaństwa”, ale jak znamienne.

Porównać je można np. z obecnymi ruchami ekologów.

Kolejny raz przywołam tradycję Wieczerzy Wigilijnej, gdzie poza tym, że jest to spotkanie „otwarte” – nawet dla wrogów, to zwyczaje wskazują, że jako „bliźniego” traktuje się całą otaczającą przyrodę – najwyżej ceni domowników, ale wieczerzą dzieliło się z „żywociną”, a  kierowało uwagę i do drzew, i nawet przyrody nieożywionej.

Można więc twierdzić, że w polskości zachowało się bardziej pełne rozumienie pojęcia „bliźni”, wcześniej obowiązujące w całej słowiańszczyźnie.

To jedna kwestia różniąca, acz nie zasadniczo, polskość i katolicyzm.

Czynnikiem bardziej znaczącym jest stosunek do prawa.

W polskości nie ma prawa narzuconego (nadanego, czy objawionego). Wszelkie regulacje stosunków w społeczeństwie są wynikiem ustaleń. Czyli – nie ma prawa, a są zasady współżycia.

To bardzo ważne.

Mamy z jednej strony poczucie, że jesteśmy twórcami tych zasad, czyli że te zasady wynikają z naszej woli. To wiąże się z odpowiedzialnością za ich przestrzeganie. Tylko ludzie odpowiedzialni za siebie mogą przyjmować odpowiedzialność za innych.

W życiu społecznym – po przyjęciu i uznaniu za swoje  bazowych norm  postępowania, czyli zasad, w każdej nowej sytuacji sami będziemy określali swój stosunek do sytuacji, bez brania pod uwagę czynnika zewnętrznego (nadrzędnego).

To stwarza wrażenie, że sami te nowe normy tworzymy; jest to po części słuszne – w odniesieniu do nowych sytuacji, ale przecież zawsze w ocenie brane są pod uwagę ustanowione normy podstawowe; tych nie można przekraczać, gdyż to jest wspólnym ustanowieniem.

Ujęcie istotnie nas różni od ludzi podlegających prawu. Tam zawsze będzie dokonywana ocena sytuacji w odniesieniu do posiadanych uprawnień decyzyjnych przekazanych przez stanowiących prawo, lub też przez czynnik hierarchiczny mający uprawnienia do interpretacji.

Nigdy nie będzie to samodzielna ocena.

Do takiej postawy „tresowane” jest obecnie polskie społeczeństwo: jeśli widzisz coś niewłaściwego – nie masz prawa interweniować, a jedynie wolno zgłosić tę sytuację organom upoważnionym do interwencji (pomoc ofiarom nieszczęśliwych wypadków – wymaga odrębnego wyjaśnienia; tu nie stanowi o istocie problemu).

Czyli społeczeństwo oduczane jest odpowiedzialności i współodpowiedzialności z przestrzeń społeczną, a w zamian przyuczane do donosicielstwa.  Zakres – to już kwestia etapu.

Kończąc tę notkę, bo muszą być dalsze, wskazuję różnice między systemem hierarchicznym, a demokratycznym (w normalnym rozumieniu). Hierarchiczność prowadzi do ubezwłasnowolnienia i zniewolenia. Końcowym etapem zawsze będzie system totalitarny.

Jeśli więc KRK tworzy struktury hierarchiczne – trzeba sobie zdawać sprawę z efektu końcowego.