Protokoły mędrców Syjonu - autentyk czy falsyfikat?

Janusz Tazbir niniwa2.cba.pl

Przypuszczalny autor (autorzy?)

Niemal każdy z wydawców Protokołów mędrców Syjonu na poparcie tezy o ich autentyczności podawał, że zostały one bądź to wykradzione bezpośrednio od uczestników I Kongresu Syjonistycznego w Bazylei, bądź też z mitycznej centralnej kancelarii syjonistów w Paryżu. Sposoby, jakimi miano tego dokonać, są godne najbardziej sensacyjnych powieści: jedni pisali, iż policja rosyjska zdołała na kilka godzin wykraść Protokoły… kurierowi, który przewoził je do loży masońskiej we Frankfurcie nad Menem, ktoś inny twierdził, że sprawcą kradzieży była żona człowieka należącego do kierownictwa francuskiego wolnomularstwa, a jej miejscem była jedna z alzackich restauracji. Jeszcze inni przypisywali to któremuś z francuskich delegatów na kongres bazylejski, choć żaden taki delegat na nim nie występował.

Z kolei polscy wydawcy Protokołów… utrzymywali, że miano je znaleźć w wiedeńskim mieszkaniu Teodora Herzla, który zostawił je w szafie (przez zapomnienie?). Herzl (1860-1904) był głównym twórcą programu ruchu syjonistycznego, który stawiał sobie za cel odbudowę państwa żydowskiego w Palestynie. Tam też mieli osiedlić się wszyscy Żydzi przebywający dotąd w rozproszeniu. Program ten został przyjęty na wspomnianym już I Kongresie Syjonistycznym zwołanym w Bazylei z inicjatywy Herzla.

Również jeśli idzie o domniemanych autorów Protokołów…, brak było w tym punkcie zgodności. Zdaniem jednych mędrcy Syjonu byli identyczni z przywódcami ruchu syjonistycznego, a paryska centralna kancelaria stanowiła organ światowego związku Żydów. Inni natomiast uważali mędrców za osobno i w największej tajemnicy działający superrząd. Obok zwolenników tezy, iż mamy tu do czynienia z dziełem kolektywnym, występowali publicyści przypisujący powstanie Protokołów… jednemu autorowi. Wymieniano tu osobę Aschera Ginzberga, który pisywał pod pseudonimem Achad Ha-am (co po hebrajsku znaczy: jeden z ludu). Zdaniem rosyjsko-amerykańskiej publicystki, pani Lesley Fry (używającej także mężowskiego nazwiska Szyszmarew), Ginzberg miał napisać Protokoły… po hebrajsku, a następnie zaprezentować je (w 1890 roku) na tajnym zgromadzeniu Żydów w Odessie. Ich światowa organizacja (Alliance Israélite Universelle) przełożyła je na francuski i przesłała na kongres syjonistyczny do Bazylei, gdzie Protokoły… zostały z kolei przetłumaczone na niemiecki. W autorstwo Ginzberga uwierzył nawet poważny historyk, jakim był Feliks Koneczny (1862-1949), co prawda był on zagorzałym antysemitą, dopatrującym się wszędzie spiskowej działalności Żydów. Achad Ha-am cieszył się istotnie dużym autorytetem w środowiskach żydowskiej inteligencji, ale na tematy polityczne raczej się nie wypowiadał. I gdybyśmy nawet uznali Protokoły… za autentyczne, to i tak przypisywanie ich autorstwa Ginzbergowi należy uznać za pozbawione jakichkolwiek podstaw. Po odkryciu francuskiego pierwowzoru Protokołów… trudno jednak podejmować poważną dyskusję na ten temat. Na stanowisku tym stanęły sądy już przed przeszło pół wiekiem.

W lecie 1934 roku rabin Abraham Levy (z Południowej Afryki) wniósł do sądu w Grahamstown skargę przeciwko trzem członkom parafaszystowskiej organizacji szarych koszul, którzy w jej organie noszącym tytuł "Die Waarheid" ("Prawda"!) ogłosili obszerne fragmenty Protokołów… Do dawnego tekstu dodali oni rzekomy tajny list rabinów, zapowiadający rychły upadek III Rzeszy. Na jej gruzach powstanie komunistyczne, światowe imperium Żydów, któremu wszyscy się będą musieli podporządkować. Wykradziony z żydowskiej synagogi (rabinem jej był właśnie Levy) miał świadczyć o istnieniu światowego spisku Żydów. Sąd uznał zarówno sam list, jak i Protokoły… za falsyfikat, który oskarżeni rozpowszechniali w złej woli. Główny z winowajców został skazany na karę sześciu lat więzienia, pozostali na grzywnę.

Autentycznością Protokołów… zajęły się również w 1935 roku sądy w Zurychu i Bernie. Pozywającym było Zrzeszenie Wspólnot Żydowskich Szwajcarii i Wspólnota Izraelicka z Berna, pozwanymi tamtejsi zwolennicy faszyzmu: Theodor Fischer i Silvio Schnell. Choć Goebbelsowskie Ministerstwo Propagandy wydało na ten proces (jak ustalono po II wojnie światowej) aż 30 tysięcy marek, to jednak oskarżonym nie udało się przedstawić ani wiarygodnych świadków, ani też przekonujących dowodów. Lepiej już powiodła się im apelacja do Sądu Najwyższego kantonu w Bernie, który nie podważając orzeczenia poprzedniej instancji w kwestii nieautentyczności Protokołów…, stwierdził jedynie, iż mylnie je ona określiła mianem "Schundliteratur". Pod terminem tym należy bowiem rozumieć jedynie dzieła pornograficzne, do których Protokoły…, choć sfabrykowane w złej woli i szerzące nienawiść do Żydów, mimo wszystko nie należą. "Aby jednak w granicach własnych uprawnień wyrazić potępienie sąd, uniewinniwszy oskarżonych, obarczył ich wszystkimi kosztami procesu".

Jak już wspomniałem, poważna literatura przedmiotu, uważająca Protokoły… za falsyfikat, stara się odnaleźć ich autorów w kręgach antysemickich, związanych instytucjonalnie z rosyjską policją polityczną. Jeden z obrońców autentyczności tego dokumentu (Dymitr Wasiliew) wezwał swych oponentów, aby - jeśli uważają go za falsyfikat - pokazali oryginał Protokołów… Otóż doświadczenie historyczne wszystkich epok uczy, że po sporządzeniu falsyfikatu rzekomy "oryginał" bywa niszczony. Później zaś podaje się, że zaginął, przeważnie w jakichś dramatycznych okolicznościach. W ten sposób uniemożliwia się z góry sceptykom jakąkolwiek krytykę źródła. James Macpherson (1736-1796) twórca słynnych Pieśni Osjana, rzekomych zabytków dawnej poezji celtyckiej, do końca życia wzbraniał się przed publikacją ich oryginału (Works of Ossian ukazały się w języku angielskim). Kiedy wreszcie jeden z jego uczniów ustąpił pod naciskiem opinii publicznej i ogłosił ich fragmenty (1807), uczeni utwierdzili się w przekonaniu, iż mają do czynienia z falsyfikatem, a sam Macpherson był "fałszerzem o miedzianym czole". Natomiast "autentyki" zginęły bez śladu niezwłocznie po wydrukowaniu. W trakcie pożaru Moskwy (1812) jakoby w podobny sposób przepadł oryginał Słowa o pułku Igora, znajdujący się rzekomo w zbiorach hrabiego Aleksieja Iwanowicza Musin-Puszkina. Nie miał więc racji Wasiliew: to właśnie zwolennicy tezy o autentyczności Protokołów…, a nie jej przeciwnicy, musieliby przedstawić oryginał.

Wszystko wskazuje na to, iż rękopiśmienną wersję Protokołów… przezornie zniszczono. W publikacjach, jakie ukazały się już po rewolucji na emigracji, czytamy, że rosyjski rękopis Protokołów… miała w 1897 roku, przywieźć z Paryża pewna dama. Cohn, autor gruntownej książki na ich temat, nie odrzuca takiej możliwości. Wątpi jednak, by Kruszewan, który w 1903 roku ogłosił ich skrócony tekst na łamach czasopisma "Russkoje Znamia" (późniejszego organu Czarnosecińców), mógł być autorem tekstu tak często odwołującego się do francuskich realiów. To samo można powiedzieć o oficerze carskiej armii, G. W. Butmim, bliskim współpracowniku Kruszewana, w pełni podzielającym jego nienawiść do Żydów i również pochodzącym z Besarabii. Butmi ogłosił Protokoły… w osobnej broszurce, która ukazała się w grudniu 1905 roku w zrewolucjonizowanym Petersburgu. Butmi i Kruszewan uczestniczyli w powołaniu do życia jesienią tegoż roku ultraprawicowej organizacji Związek Narodu Rosyjskiego, znanej pod nazwą Czarnej Sotni. Specjalizowała się ona w zabójstwach socjalistów i liberałów, jak również w organizowaniu pogromów antyżydowskich. Na organizacji Czarnej Sotni wzorowali się później włoscy faszyści. W tym samym mniej więcej czasie co Butmi również i znany mistyk rosyjski, Siergiej Nilus, wydał Protokoły… jako aneks do trzeciego wydania swej książki Wielikoje w małom. Książka ta była adresowana niejako do Mikołaja II, którego mistyczne skłonności powszechnie znano. Kiedy Nilusa starano się przekonać, iż Protokoły… to falsyfikat, ten najspokojniej odpowiedział, iż nie ma to większego znaczenia, albowiem Bóg potrafi zamienić nawet psie kości "w cudowne relikwie". Może więc kłamliwym ustom nakazać głoszenie prawdy. Notabene reprinty dzieła Nilusa ukazują się obecnie w Rosji. Znajdujemy w nich między innymi dokładny opis zawartości Protokołów… oraz gorącą obronę ich autentyczności, przedrukowaną z jego Wielikoje w małom.

Norman Cohn przypuszczał, iż Protokoły… zostały sporządzone u schyłku XIX wieku (gdzieś między rokiem 1894 a 1899) we Francji, na co wskazują liczne odniesienia do tamtejszych realiów. Ich autorem był przebywający w Paryżu Rosjanin, sympatyzujący z poglądami skrajnej prawicy obu tych krajów. W paryskiej Bibliotheque Nationale zachował się egzemplarz pamfletu Joly'ego (sygn. L. 566, 1469); poczynione w nim uwagi i zakreślenia wskazują, iż z niego właśnie korzystał anonimowy twórca Protokołów…

Ostatnio jednak sprawa się wyjaśniła dzięki temu, iż ocalało archiwum prywatne Henryka Binta, który przez 37 lat był agentem placówki ochrany w Paryżu. W 1917 roku Bint przyjmował tam Siergieja Swatikowa, któremu rząd tymczasowy Kiereńskiego zlecił reorganizację zagranicznych służb ochrany. W 1925 roku Swatikow kupił to archiwum od Binta a kiedy pozostał na emigracji, przekazał je do Pragi czeskiej, gdzie znalazły się w prywatnych zasobach "Archiwów rosyjskich za granicą". W 1946 roku zbiory przejął rząd radziecki i wywiózł do Leningradu. Archiwum pozostało utajnione aż do 1992 roku, kiedy to na fali pierestrojki zaczęto udostępniać jego zasoby zainteresowanym badaczom. Wśród nich znalazł się Michaił Lepiechin, historyk zajmujący się dziejami Rosji schyłku XIX i początków XX wieku, pracownik biblioteki Rosyjskiej Akademii. Jemu to zawdzięczamy sensacyjne informacje na temat okoliczności powstania Protokołów mędrców Syjonu, ogłoszone w grudniu 1999 roku na łamach paryskiego tygodnika "L'Express".