Panslawizm czy Cywilizacja Słowiańska?

Krzysztof J. Wojtas · Nowy Ekran

O przyszłość regionu.

 Wprowadzenie

Panslawizm, jako idea oparta na kulturowej jedności Słowian, pojawił się wraz trendami do wyjaśniania podstaw wspólnot na narodowych podstawach. Samej nazwy użył po raz pierwszy Czech J. Herkel w 1826 roku.

Idea została rozwinięta i zaakceptowana przez Rosję z uwagi na próbę uzasadnienia rosyjskiej presji do objęcia panowaniem pod berłem Romanowów wszystkich  narodów słowiańskich.

Tu chciałbym przedstawić rozważania dotyczące kwestii słowiańskiej wspólnoty kulturowej ale prowadzone w oparciu o kryteria cywilizacyjne. Czyli bazujące na wartościach stanowiących podstawę rozróżnień cywilizacyjnych.

Pierwszą sprawą, którą na tym tle należy wyjaśnić jest odpowiedź na pytanie o „legitymację” tworzenia wspólnoty. Pojawiają się trzy opcje wspólnoty opartej na:

-        związku krwi, czyli wspólnocie plemiennej,

-        terytorium, czyli liczy się kryterium zamieszkania,

-        idei, gdzie elementem spajającym może być system wartości, jak i jego mutacje – wiara i narzucona władza.

Jeśli pierwsze sugestie dotyczące wspólnoty kulturowej Słowian oparte były na związkach krwi i dopiero na tej podstawie tworzonych odmienności kulturowych – takich korzeni można domniemywać u prekursorów idei – to dalsze opracowania  stały się podstawą zupełnie odmiennych koncepcji.

Warto się nad nimi głęboko pochylić, gdyż oddziaływania panslawizmu można dopatrzyć się zarówno w narodowej ideologii  Dmowskiego i następców, jak i koncepcji jagiellońskiej, ale także obecnych próbach znalezienia podstaw wspólnotowych, co zauważalne jest choćby u Dugina.

Aby zatem znaleźć czynniki bazowe mogące stanowić o podwalinach słowiańskiej wspólnoty, konieczne jest najpierw dokonanie rozgraniczeń i rozróżnień odmienności. Tylko bowiem wskazanie różnic może być początkiem  poszukiwania elementów wspólnych.

W rozważaniach przeprowadzonych w pracy „Cywilizacja Polska” wskazuję, głęboko to uzasadniając, że rzeczywistymi podstawami budowy odmienności cywilizacyjnych są wartości. To spostrzeżenie wynika z prac prof. Konecznego i jest, moim zdaniem, największym osiągnięciem jego myśli.

Konkludując.

Porównań i rozróżnień słowiańskich odmienności można dokonać na bazie idei cywilizacyjnej, czyli wartości uznanych za podstawowe dla budowy lokalnej wspólnoty. I tę kwestię należy rozpoznać. Na pewno konieczne jest odniesienie do największych narodów i ośrodków krystalizacyjnych – Polski i Rosji. Jednak pełne opracowanie wymagałoby przynajmniej zaznaczenia wpływu ośrodków myśli czeskiej, węgierskiej a także Słowian bałkańskich. Specyficzna jest także rola Rusi, czyli obecnej Ukrainy.

To opracowanie jest z natury rzeczy szkicowe i nie rości  pretensji do miana pełnego opisu problemu. Przeciwnie – jest tylko wskazaniem kierunku badań. Te zaś wymagają szczegółowej analizy, co możliwe jest przy wykorzystaniu warsztatu naukowego. Ważne jednak, aby w analizach nie zagubić myśli przewodniej.

I właśnie wskazanie tej myśli jest celem niniejszej notki.