CP. Traktat o Miłości

Tekst kanoniczny Cywilizacji Polskiej

Poszukując fundamentów na jakich oparte są cywilizacje, zawsze dociera się do pytania, jaką rolę pełni miłość.

Bez  rozważenia tej kwestii – wszelkie odniesienia wydają się być ułomne.

Opracowując Cywilizację Polską oparłem się na twierdzeniu, że Bóg  jest Miłością.

Takie ujęcie wprowadziło do filozofii chrześcijaństwo i sądziłem, że jego rozwinięte rozumienie prowadzone w duchu nauki Chrystusa jest jednoznaczne.

Tymczasem właśnie w rozmowach z katolikami pojawiły się znaczące różnice. Konieczne więc wydaje się dokonanie porównań.

Sięgnąłem do Powszechnej Encyklopedii Filozofii – bo do zawartych tam definicji i  przedstawianych poglądów, mam zaufanie. Wczytując się w treść  ustaleń różnych autorów zacząłem zauważać odrębność przedstawionego w CP poglądu na tę kwestię. Chyba największym zaskoczeniem było ujęcie św. Tomasza z Akwinu – filozofa, którego uznaję z tytana myśli, a którego ustalenia są zasadnicze dla całej filozofii. Różnice istotnie rzutują na wiele dalszych ustanowień sięgając dogmatyki KRK.

Postawienie swoich przemyśleń przeciwko całemu systemowi zależności stawia mnie w bardzo niekorzystnej sytuacji. Przedstawiam więc te odniesienia z dużą obawą ich odrzucenia – odrzucenia, nie z racji błędu, a z racji mikrej pozycji mojej osoby.

Już początkowa definicji miłości, jako:

 podstawowy przejaw dążenia bytu do dobra lub zasada tego dążenia; siła jednocząca byt z doskonalącym go dobrem; podstawowy akt woli nakierowany na dobro jako cel i motyw ludzkiego działania; akt sfery pożądawczo – wolitywnej polegający na afirmacji osoby (siebie, drugiego człowieka lub Boga) oraz chceniu odpowiedniego dla niej dobra; potocznie: międzyosobowa więź o podłożu uczuciowym.

budzi u mnie zastrzeżenia .

Jakie jest ich podłoże?

Ano to, że miłość opisywana jest za pomocą dobra. Drugie, to odnoszenie pojęcia miłości jedynie względem ludzi.

W filozofii greckiej pojęcie miłości ewoluowało od roli niszczycielskiej, irracjonalnej siły kosmicznej wrogiej rozumowi, po pozytywną siłę rządzącą kosmosem, spajającą elementy wszechświata. Wg Arystotelesa – Hezjod i Parmenides jako pierwsi uznali miłość za siłę poruszającą i utrzymującą rzeczy w jedności.

Platon wskazywał, że miłość jest dążeniem do dobra i piękna wznoszącą się na coraz wyższy poziom, aż do miłości kierowanej ku mądrości.

Arystoteles z kolei podkreślał   społeczne znaczenie miłości i wywodził je od miłości siebie – cnoty  dążenia do dobra i piękna, gdzie człowiek miłujący siebie będzie podobnie traktował przyjaciół – życząc im tego samego. Poza odniesieniami do ludzi – uważał, że miłość ma także charakter kosmiczny i kierowana jest do całego otoczenia.

Tak w skrócie skrótu można przedstawić ewolucje pojęcia miłości w filozofii greckiej.

Chrześcijaństwo wprowadziło miłość jako relację człowieka z Bogiem.

Źródłem wszelkiej miłości jest Bóg, który sam jest Miłością i z miłości stworzył i wciąż stwarza wszystkie byty.

Wśród różnych idei miłości świata chrześcijańskiego zaznaczę dwie – św. Bernarda z Clairvaux, gdzie miłość jest zjednoczeniem aktów woli i  zgodność woli ludzkiej z wolą Bożą. I koncepcja św. Tomasza z Akwinu uznania miłości jako przylgnięcie bytu do dobra.

Z późniejszych koncepcji warto wspomnieć o Feuerbachu, który stwierdza, że świadomość przedmiotu jest tożsama z samoświadomością. Na bazie tej jedności, miłość rozwija się drogą poszerzania swego zakresu: od obiektów pożądania erotycznego aż do ludzkości jako takiej. Im większy zasięg miłości – tym wyższa i doskonalsza jej forma; najniższa jest miłość samego siebie.

Nawet znając i porównując koncepcje rozumienia miłości chcę wrócić do pierwotnej koncepcji chrześcijańskiej.

Bóg jest Miłością.

To sformułowanie zawiera wszystkie odmienności opisowe – jest podstawą  istnienia wszystkich bytów.

W CP stwierdziłem, że takie traktowanie Miłości nie jest wynikiem ludzkich konstatacji – wskazuje na to ewolucja poglądów, ale jako  objawienie zawarte w nauce Jezusa Chrystusa. Jest moim przekonaniem, że samodzielny wniosek, acz ujęcie Arystotelesa jest drogą ku temu, nie jest możliwe.

Jeśli zatem Miłość jest czynnikiem sprawczym całej rzeczywistości, to tylko w niej należy szukać fundamentów wyjaśnień  wszelkich zależności. Zatem na bazie Miłości tworzone są dalsze pojęcia podstawowe, a zaliczyć do nich można Prawdę , Dobro, Piękno.

Błędem jest zatem opisywanie miłości przy użyciu tych określeń; Prawda, Dobro, Piękno – są atrybutami Miłości. Nie mogą więc Jej opisywać, gdyż   są one tylko formą naszego rozumienia Miłości.

Skąd zatem błędne ujęcie problemu, boleśnie dotkliwe zwłaszcza u tak Wielkiego Myśliciela jak Akwinata?

Źródłem zafałszowania jest Stary Testament, gdzie w Księdze Rodzaju dano szczególnie umotywowane sugestie istnienia Dobra, jako bytu odrębnego względem Boga.

Już pierwsze akapity wskazywać mają, że Bóg  stwarzając świat kierował się dobrem. Także rajska alegoria Drzewa Wiadomości Dobrego i Złego – podkreśla odrębność istnienia Dobra i Zła względem Boga.

Zatem – jeśli Dobro i Zło istnieje odrębnie od Boga – to Bóg może być też Bogiem Zła. W tej myśli należy dopatrywać się dualizmu. Przejawem w czasach obecnych jest przypisywanie szatanowi roli przeciwnika Boga.

Bóg jest Miłością. Czy Miłość może być Złem?

I dalej. Czy Miłość Boga  może być kierowana tylko do ludzi, czy też do całego stworzenia?

Ewolucja rozumienia miłości od typu erotycznego do wszechogarniającej agape – także w chrześcijaństwie – jest kierunkiem. Bo tylko nieuzasadniony antropocentryzm może sugerować , że człowiek może się rozwijać „przeciwko” otoczeniu – czyniąc „świat poddanym”.  W moim przekonaniu miłość jest pragnieniem istnienia i jego podtrzymywania; to może mieć miejsce jedynie w afirmacji istnienia i rozwoju nie tylko człowieka ale całego otoczenia.

I to jest drugie zastrzeżenie tyczące Starego Testamentu jako zapisu idei sprzecznej z nauczaniem Chrystusa.

Obecnie traktuje się w KRK Biblię ST i NT jako Słowo Objawione; widać zaś, że przekazy są sprzeczne. A przecież pierwsi Ojcowie Kościoła wskazywali wyraźnie, że ST należy interpretować w duchu NT, a nie traktować na równi.

Kościół wypracował formułę Objawienia Publicznego – dotyczy to przekazu NT i ST. Wydaje się, że konieczne jest przywrócenie myśli pierwszej i traktowanie jedynie NT jako Objawienia Publicznego, a powrót do uznania ST jako objawienia prywatnego. W tym kontekście –  ST może zawierać prawdy  - „znaki czasu”, na drodze rozwojowej do rozumienia Miłości.

Nieprzypadkowo z pośród współczesnych idei rozumienia miłości zaznaczyłem myśl Feuerbacha. Dlaczego?

Otóż we wszystkich przypadkach rozważań filozoficznych przemyślenia prowadzone są z punktu widzenia ukształtowanej świadomości myśliciela. Zatem wynik zależny jest od sposobu kształtowania – uformowania umysłu. To zaś zależy w znacznym stopniu od otoczenia w którym żyjemy.

Czy obserwując niebo z wnętrza statku można stwierdzić, czy to on płynie, czy też porusza się nieboskłon?(To stare pytanie – chyba Newtona).

Podobnie z konstatacjami naszego umysłu; im bardziej jest ukształtowany, tym trudniej o wnioski mogące sięgać podstaw bytu.

W CP odwołuję się do pierwszego przejawu świadomości człowieka: „jestem”. Bo „jestem” jest zauważeniem swej odrębności od otoczenia – jeszcze przed określeniem swego doń stosunku.

Jeśli Miłość jest pierwsza, to Dobro wynika z Miłości. Jest określeniem swego stosunku do Miłości. Pozytywne, afirmacyjne – jest Dobrem. Negatywne – jest Złem.

Miłość – poprzez akceptację wolnej woli wyboru zawiera zatem w sobie i Dobro, i Zło.

Tak widzę genezę pojęcia Dobra; jest ona na niższym szczeblu pojęciowym niż Miłość. Dobrem – nie możemy więc opisywać Miłości.

Na bazie tych ustaleń – konieczne jest dokonanie wielu przewartościowań filozoficznych, ale i religijnych, analiz. Zdaję sobie sprawę z ogromu  zmian. I zdaje sobie sprawę z pozycji, z jakiej potrzebę tych zmian głoszę.

Jeśli Prawda, Dobro i Piękno – są wartościami na jakich budujemy porządek cywilizacyjny, to należy sobie zdać sprawę, że nie są to wartości fundamentalne, a zawarte w Miłości. Już jako wybór. Wybór, który nie jest nadany, a zadany. Bo poprzez te wartości, poprzez ich poszukiwanie, odczytywanie i kontemplację – dążymy do Miłości.

Bóg jest Miłością, ale Miłość nie jest Bogiem; jest atrybutem Boga.

Podobnie:

Miłość jest Dobrem, ale Dobro nie jest Miłością, a tylko jednym z atrybutów Miłości. Bo Miłość jest też Prawdą i Pięknem, ale nawet razem Prawda i Piękno nie wyczerpują Miłości.