Informacyjna niedokrwistość

Porządki na grządkach, czyli filozofując w okopach

Błędy poznawcze niezależnej blogosfery

1. Odnośnie poznającego podmiotu

   
   
   1. Błędne jest założenie, że świat jest pęknięty na „dobrych” i „złych”, że grupy wpływu są bezwzględnie rozdzielone, interesy rozłączne, a każde działanie lub zaniechanie musi mieć oczywisty i dyskretny (zerojedynkowy) stygmat dobra albo zła. Iluzoryczne jest przyjmowanie jednoznacznego i wiecznotrwałego podziału na „naszych” i „onych”, i nic poza.
      
      (Uprzedzając zarzuty zwracam uwagę, że punkt ten znajduje się w grupie wad poznającego podmiotu. Nie chodzi w nim o absolutne wartościowanie i ostateczne oceny, ale o subiektywność, jakiej podlega nasze postrzeganie.)
      
      
   2. Informacyjne niezaspokojenie. Potrzeba uporządkowania informacji jest naturalna (świat jest inteligibilny, w racjonalności człowiek jest „na obraz i podobieństwo” Boga). Problem zaczyna się, gdy owo info-pożądanie zaspokajane jest info-nierządem (np. uproszczeniami, światopoglądowymi skostnieniami, pucowaniem raz wypracowanej wizji zamiast jej nieustannej weryfikacji, traceniem z oczu własnej ograniczoności).
      
      
   3. Informacyjne uzależnienie. Niedostateczna higiena przy dość niebezpiecznym hobby, jakim jest przesuwanie poznawczych granic, może prowadzić do specyficznych patologii. Na przykład zaburzeń proporcji postrzegania, jednostronnego zafiksowania się, monotematyzmu. W realnym życiu - do niewłaściwego gospodarowania czasem i energią.
      
      Paradoksalnie, im węższy założony zakres zainteresowań, tym zdrowsze i bardziej owocne będą dociekania.
      
      Jakimś remedium na aberracje (poza porzuceniem nałogu;) jest społeczność, wspólne działanie. Niewielkie nawet różnice w punktach widzenia pozwalają nabrać dystansu, jednocześnie przydają głębi obrazowi. Osoba uzależniona będzie się oczywiście bronić przed „odbieraniem zabawek”, ale przynajmniej widowni/czytelnikom uświadomiony zostanie błąd paralaksy.
      
      Inna sprawa, że odcinanie co przeraźliwszych idiotyzmów, subtelniejąc, może przejść w korekty zbyt niezależnego myślokursu, a nawet wykrystalizować w obowiązującą lokalnie polityczną poprawność.
      
      
   4. Dyskryminacja informacji (niewygodnej, zbyt złożonej, nie pasującej do aktualnej wizji itd.) Nieobiektywność, ocenianie a priori. Informacja niepełna to fałsz. Należy najpierw zebrać całość danych, potem przetwarzać.
      
      Nie każdemu się uśmiecha chodzenie na lewackie pogadanki, lektura „Wyborczej” i „Nie”, a potem szukanie odtrutki i zmagania z niestrawnością.
      Ale jeśli się zachciało być sierżantem w informacyjnej wojnie…
      
      

2. Odnośnie przedmiotu poznania

   
   
   1. Nec plus ultra! Nie poznamy w pełni, ze względu na złożoność, szybkość i bogactwo zachodzących procesów, sprawczość innych ludzi. Z drugiej jednak strony, pojmować lepiej, niż jeszcze chwilę temu, możemy. Stąd cały ambaras: jak przesunąć granice, skrócić front informacyjnej wojny.
      
      
   2. Synteza, identyfikacja kierunku głównego nurtu wydarzeń, dostrzeganie i nazywanie stosowanych (technik) manipulacji, identyfikowanie najmocniejszych czynników sprawczych - jak najbardziej. Ale synteza graniczy z uproszczeniem.
      
      Jak odróżnić syntezę od uproszczenia? Pewnie dałoby się na tę okoliczność do tablicy wywołać co najmniej Arystotelesa. Póki co, w ocenie przydatne mogą być dwa hasła-klucze: diagnostyczność i narzędność. Diagnostyczność jako zdolność do dobrego opisania rzeczywistości, a narzędność jako uzyskanie (w rezultacie poznania) środków, pozwalających na tę rzeczywistość w sposób intencjonalny wpływać.
      
      
   3. Kwestia skali: zachodzi wielość wpływów, przyczyn i celów, krzyżowanie się sił, na dodatek wzajemne sprzężenia oraz czynnik przypadku. Wszystko to doświadczane w formie ogłuszającej, informacyjnej zamieci. Najogólniejszy obraz wymyka się jednostkowemu postrzeganiu, za kierunek głównego nurtu można brać małe przybrzeżne wiry.
      
      
   4. Kwestia perfekcji: nie można ani wykluczać, ani zakładać, że kształtujące rzeczywistość (a tym bardziej jej fragment, jakim jest obieg informacji, w tym media) czynniki same są wolne od błędów poznawczych, wpływu entropii, od przekłamań komunikacyjnych, tarć między współdziałającymi podmiotami, od głupoty i przypadku.
      Mogą zajść sytuacje, że błysną perfidną perfekcją i geniuszem, ale ktokolwiek robił cokolwiek w realnym świecie, szczególnie w grupie, z innymi, wie ile znajdujących się poza racjonalną kontrolą i planowaniem czynników zawsze wchodzi w grę.
      
      Co jest uwiarygodnianiem się, co szczerością, co manipulacją, co głupotą, co potknięciem? Niestety, poza nierychliwym kryterium poznacie po owocach nie widać dobrych metod i, zależnie od sytuacji, trzeba będzie przyjąć jako hipotezę jedno lub drugie, albo taktycznie poprzestać na wiem, że nie wiem.
      
      
   5. Filtr pojęciowy: postrzegamy, przeżywamy i wyrażamy w obrębie własnej „siatki pojęciowej”. Tymczasem może ona być różna dla różnych ludzi, instytucji, kultur, cywilizacji. Zatem zarówno indentyfikacja i nazywanie demiurgów, jak i określanie przyczyn, środków i celów ich działań jest zniekształcone perspektywą, z której nawet nie zdajemy sobie sprawy (pozostaje kwestią otwartą, czy w ogóle możemy się od tej perspektywy uwolnić - i po co, skoro właśnie ona stanowi o naszej tożsamości).